Aşağı qan şəkəri digər adı ilə Hipoqlikemiya; qan şəkərinin 50 mq / dl-dən altına enməsinin. Normalda qan şəkəri Aclıqda 60 mg / dl-dən altına enməz. 3-4 gün yemək yeyilməsi belə bədən, şəkərin daha da aşağı düşməsini qarşısını alır. Xüsusilə beyin və ürək kimi həyati orqanların tək enerji qaynağı şəkərdir. Qan şəkərindəki ani enişlər, bu orqanların işini dərhal təsir edər. Beynimizin tək enerji qaynağı şəkər olduğu üçün qan şəkərinin uzun bir müddət aşağı səviyyədə olması həyati təhlükə daşımaqdadır.
Qan şəkərinin düşməsi əhəmiyyətli ola bilərmi?
Bəli. Beyin, ürək kimi həyati əhəmiyyəti olan orqanlarımızın tək enerji qaynağı şəkərdir. Qan şəkərinin düşməsi bu orqanların işini dərhal təsir edər. Ayrıca qan şəkəri aşağılığı; meydana gətirdiyi yakınmalarla, diabetli xəstələri həqiqətən narahat edir.
Hansı diyabetlilerin qan şəkəri düşər?
Yalnız tibbi qidalanma müalicəsi (pəhriz) ilə müalicə olanlarda qan şəkəri düşməz. Qan şəkəri düşmə ən sıx rast gəlinən səbəbi; şəkər salıcı dərmanların səhv, səhv, nəzarətsiz istifadəsi və ya bu dərmanlarla yemək payları və fiziki fəaliyyətlər arasındakı tarazlığın sağlanamamasının.
Məsələn; şəkər salıcı həblərin və ya insulinin səhvən və ya həkiminizin təklifi xaricində çox miqdarda istifadə edilməsi qan şəkərini sala bilər. Insulinə şprisə diqqətlə çəkməmək, yaxşı görə bilməmə nəticəsində çox insulin etmək də qan şəkərini sala bilər. Bəzən dərmanlar normal dozada alınmasına baxmayaraq, yemək payları atlanırsa və ya unudulub yeməklər vaxtında yenmezse alınan dərmanların təsiri ilə qan şəkəri düşə bilər. Axtar payların laqeyd edilməsi hipoglisemiye zəmin hazırlaya bilər. Unudulan ara pay sonrası Hipoqlikemiya əlamətləri ortaya çıxa bilər.
Bəzən dərmanlar və yemək payları ilə əlaqədar bir problem olmamasına qarşı normaldan çox hərəkət etmək də şəkəri aşağı salır. Məsələn; getmək, alış-veriş etmək, yük daşımaq, uzun yolda avtomobil istifadə etmək, normal xarici ev işləri, ev təmizliyi qan şəkərinizi sala bilər. Belə vəziyyətlərdə əvvəldən dərmanınızı azaltmalı və ya əlavə yemək yeməlisiniz.
Bəzi dərmanlar, şəkər salıcı dərmanlarınızı təsirini artıraraq qan şəkərini sala bilər. Bu səbəblə şəkər salıcı ilaçlarınızdan başqa dərman istifadə etməniz lazımdırsa mütləq həkiminizə problem və diabetli olduğunuzu bildirin. Spirt alınması ilə də qan şəkəri düşə bilər; axşam spirt alışı ilə gecə yarısı və səhərə doğru qan şəkəri düşə bilər.
Hipoqlikemiya əlamətləri nələrdir?
Hipoqlikemik əlamətləri; şəkərin düşmə sürətinə və qan şəkərinin səviyyəsindən asılıdır. Məsələn; insulin kimi qan şəkərini çox tez təsir edən dərmanlara bağlı Hipoqlikemiya əlamətləri çox diqqətə çarpandır. Bu əlamətlər arasında;
Ani gələn soyuq tərləmələr,
Əllərdə titrəmə,
dalğınlıq,
Ürək bulanması,
aclıq,
pislik,
Daxili titrəməsi ən tez görülenlerdendir.
Ətrafdakılara xəstənin rənginin solduğunu və terlediğini görürlər. Bu əlamətlər çox qısa müddətdə saniyələr, dəqiqələr içində ortaya çıxar. Vəziyyət daha da irəliləsə nəfəs darlığı, şüur itkisi və koma inkişaf edə bilər. Ağızdan istifadə həblərə bağlı şəkər düşmələri daha yavaş inkişaf edər. Yüngül hallarda; aclıq hissi, baş ağrısı, sərsəmlik hissi, diqqəti toplayamama kimi əlamətlər yanında şəxsiyyət dəyişiklikləri ortaya çıxar. Tez əsəbiləşmə, mənasız danışmalar, qarışıqlıq hissi, danışarkən idarəsi itirmə görülə bilər. Bəzən də heç bir əlamət görülməyə bilər.
Aşağı şəkər mütləq erkəndən verilməlidir.
Hipoglisemidən necə qorunmalıdır?
Hipoqlikemik müalicə edilməsinin yanında; hipoglisemiye səbəb olan faktorlar aradan qaldırılmalı və xəstənin bu vəziyyətə gəlməsi önlənməlidir. Hipoglisemidən görə bəzən xəstələr; dərmanları və həkimi günahlandıraraq müalicəni bırakabilmektedir.
- Xəstələr həkimlərinə xəbər vermədən dərmanlarının miqdarını dəyişdirməməlidir.
Şəkər salıcı dərmanlar həmişə eyni saatda alınmağa çalışılmalıdır. Dərmandan sonra yeməklər nizamlı məğlub olmalı; ara paylar laqeydlik edilməməlidir.
Dərmanların və yeməklərin qan şəkərini necə təsir etdiyini görə bilmək üçün, evdə nizamlı olaraq qan şəkəri ölçmə edilməlidir.
Alqı-Satqı, idman, gəzinti, avtomobil istifadə etmə kimi qeyri-adi fiziki fəaliyyət bulunulacaksa əvvəldən qan şəkəri ölçülməli və xəstələr yanlarında mütləq əlavə yemək saxlamalıdırlar. İdman əvvəli və sonrası qan şəkəri idarəsi edilməlidir.
Əlavə dərman istifadə etmək lazımdırsa mütləq həkimə müraciət olunmalıdır.
Xəstələr yanlarında diabetli olduğunu bildirir bir şəxsiyyət saxlamalıdır. Beləcə lazım olduğunda sürətlicə kömək sağlanabiler.
Diabetes mellitus (DM), pankreasın kafi insulin çıxara bilməməsi və ya bədənin çıxardığı insülini təsirli bir şəkildə kullanamaması nəticəsində yaranan ömür boyu davam edən xroniki və insulin istehsal edən hüceyrələrin azalması ilə davam edən bir xəstəlikdir. Normal maddələr mübadiləsi da qidalar, bədənin başlıca yanacağı olan Glukoza (şəkər) çevrilmək üzrə Bağırsaqlarımızda parçalanırlar. Daha sonra bu qlükoza bağırsaqlardan qana keçər və qanda şəkər səviyyəsi yüksəlməyə başlayır. Sağlam fərdlərdə qana keçən qlükoza Pankreastan ifraz olunan insulin hormonu köməyiylə hüceyrələrin içinə daşınar. Əgər insulin hormonu bədənimizdə olmazsa ya da təsiri pozulmuş isə şəkər hüceyrənin içinə taşınamayacağı üçün, qlükoza qanda artaraq şəkər xəstəliyi dediyimiz qan şəkəri yüksəlməsi (hiperqlikemiya) inkişaf etmiş olur. Bu qan şəkəri yüksəkliyi davamlı olaraq davam edəcək olsa orqanlarımızdan (sinir, göz, ürək, böyrək və s) zaman içərisində ciddi pozuqluqlara səbəb olur.
Sidik yolu infeksiyası, ümumiyyətlə sidik yolundan məsanəyə qədər çatan bakteriyaların (Coli) səbəb olduğu çox məşhur görülən bir infeksiyadır. Aralıqlarla təkrar edə bilən bu infeksiya yalnız mesaneden görülsə ‘sistit’ əgər infeksiya böyrəklərə və üst sidik kanalına yayılsa bu vəziyyətə ‘piyelonefrit’ deyilər. Sidik yolları infeksiyalarından müalicəsi asan olan növ sistittir. Sidik yolu infeksiyasının ən məşhur əlaməti, sidik əsnasında və sonrasında meydana gələn yanma hissidir. Digər simptomlar; tez-tez sidiyə çıxma, sidiyin tam edilmədiyi hissi, qarının aşağı hissəsində narahatlıq və şişlik hissi, bulanıq və ağır qoxulu sidik. Sidik yolu infeksiyaları səhv və ya gec müalicə edildiyində böyrəklərə, hamilələrdə isə hamiləlik kisəsinə zərər verə bilməkdədir.
Sidik yollarının infeksiyası nədir?
Sidik yolu infeksiyaları ümumiyyətlə bakteriya qaynaqlıdır, ancaq bəzi hallarda göbələklər və nadir olaraq viruslar də bu problemə səbəb ola bilər. Sidik yolu infeksiyası sidik yollarının hər hansı bir yerində ola bilər; sidik yolu, böyrəklər və mesaneden meydana gələ bilər. Qadınlarda çox daha sıx görülər və daha şiddətlidir. Mesaneden reallaşdığında çox ağrılıdır. Böyrəklərdə olduğunda isə çox ciddi nəticələrə yol aça bilər. Həkimlər tez-tez sidik yolu infeksiyası müalicəsində antibiotikden istifadə edərlər amma bəzən növünün müəyyən olunması üçün qan analizi ve sidik analizi lazım ola bilər. Sidik yolu infeksiyalarında tanı və müalicənin seçimi xəstənin risk faktorlarına, əvvəlki infeksiyalarına, çoxalan mikrobların növünə, altda yatan xəstəliklərə görə dəyişər.
Sidik yollarının infeksiyasının simptomları
*Tez-tez sidiyə çıxma
*Sidiyin tam edilmədiyi hissi
*Sidiyə çıxdıqdan dərhal sonra belə təkrar sidiyə çıxma istəyinin var olması
*Sidiyə çıxdığınızda ağrılı yanma hissiyatı
*Qarının aşağı hissəsində şişkinlik, təzyiq və narahatlıq hissi
*Qarının aşağı hissəsində ya da bel zonasında ağrılar
*Qeyri-səlis sidik (bəzi hallarda qanlı sidik)
*Ağır qoxulu sidik
Aşağıdakı simptomlardan hər hansı biri baş verərsə dərhal həkimə müraciət edin:
*Qızdırmanız var isə
*Mədə bulanması və qusma görülürsə
*Kürəyin tək tərəfində, qabırğaların alt bölgəsində ağrı var isə
*Diabet, böyrək narahatlığı və immunitet sistemi zəifliyi var isə
*65 yaşdan yuxarısinizsə
*Hamiləsinizsə
Sidik yolları infeksiyasının səbəbləri,
Qadınların sidik yolları çölə çox qısa bir kanalla açıldığı üçün xaricdən mikrobların girməsi daha asandır. Xüsusilə vaginal və anal bölgədə olan üropatojen olaraq adlandırılan enterikbakteriler yuxarı doğru sidik kanalı və sidik torbasına asanlıqla yayıla bilirlər. Bu mikrobların sidik torbasına girməsi və çoxalması infeksiyaların olmasına səbəb olar. Xüsusilə bədən müqavimətinin azaldığı vəziyyətlərdə bunlar daha tez əmələ gələ bilər. Eyni şəkildə hovuz, dəniz, sauna kimi yaş mühitlər, cinsi əlaqə, var olan bir genital axıntı kimi hallar bu infeksiyaların altda yatan digər səbəbləridir.
Sidik yollarının infeksiyasının müalicəsi
Sidik yolu infeksiyası hadisələrinin təxminən % 80-i antibiotik müalicəsinə cavab verir. Bu məqsədlə ümumiyyətlə böbrekten atılan və sidik yolu infeksiyalarından ən tez məsul mikroorqanizm olan E.Coli’ye qarşı təsirli antibiotiklər istifadə edilməkdədir. Ancaq antibiotik müalicəsinə başlamadan əvvəl mütləq sidik təhlili alınmalıdır. Ağrını aradan qaldırmaq məqsədi ilə spazm həll edicilər və ağrı kəsicilər istifadə edilə bilər. Bol maye qəbulu mexaniki təmizlik edərək müalicənin effektivliyini artırır. Ayrıca, C vitamini, zoğal suyu, vaginal estrogen, probiotics və immunoprofilaksi təkrarlayan sidik yolu infeksiyasının qoruyucu olaraq istifadə edilə bilər.
Silikozis, silisium (SiO2) adı verilən maddənin uzun müddət tənəffüs edilməsi nəticəsində inkişaf edən xroniki bir pneumoconiosis (pnömokonyoz) tablosudur. Mədən işçiləri arasında bir dövr Dul Bırakan Xəstəliyi olaraq xatırlanmışdır. Bir işçinin cins daşlama işində altı ay çalışması bu xəstəliyə tutulması üçün kafi bir müddət olub nəfəs darlığı, yorğunluq kimi əlamətlərlə ortaya çıxar. Ancaq toza məruz qalma ortadan qalxsa belə xəstəliyin inkişafı qarşısı alınmaz.
Patogenezi
Soluma ilə silisium tozları, ağciyər interstisiyumuna gedər və alveoler makrofajlarca fagositler edilir. Lakin fagositozu taxıban qısa müddət içində makrofaqlar ölərlər. Başqa makrojafların silisium tozlarını fagositler etməsi davam edir. Bu fagositozu təmin edən makrofaqlar bir müddət sonra fibroblastların çoxalmasını təmin edən Growth Factor ifraz edərlər və beləcə fibroz stimüle edilmiş olur. Çünki hər nə qədər fagositler etsələr də hüceyrələr öləcək və orqanizm buna bir növ “Dur” demək adına bu oluşumu tetikler.
Silisium kristallarının kollagenler ilə sarılması və bu əsnada tozları soluma izləyən müddətdə fibrotik hiyalinize nodüller (silicotic nodules) meydana gələr. Nodüller alveol doldurmağa başlamışdır. Silikozis meydana gəlmə və nəticələnmək baxımından eynilə siroza bənzər. Mexanizm bağ toxu törəməsi və bunun qarşısını geçilememesidir.
Risk qrupu
Mədən işçiləri, cins daşlama işçiləri, avto boya işçiləri, sement fabriki işçiləri, şüşə endüstirisi işçiləri, diş texnikləri və teknikerleri başlıca risk qrupunu təşkil edir. [1] Silisium pişik qumu adı altında bazarda satılan pişik kumlarını istifadə vəziyyətində olan pişiklər göz qarşısında saxlanılsa, bəzi ev heyvanlarının da risk qrupu daxilində olduğu deyilə bilər.
Müalicə
Bilinən bir müalicəsi yoxdur. Yalnız profilaktik (qoruyucu) tədbirlər alınaraq xəstəliyin önünə keçilməsi mümkündür.
Onurğanın öz oxuna nəzərən sağ və ya sol tərəfə əyilməsidir. Prosesə onurğanın bütün şöbələri qoşulduğundan gələcəkdə fəqərə sütunu ön-arxa istiqamətdə əyilir və burulur. Skolioz proqressivləşdikcə döş qəfəsi və çanaq sümükləri ikincili deformasiyaya uğrayır, ürək, ağciyər və çanaq orqanlarının fəaliyyəti pozulur. Diaqnoz obyektiv baxış və rentgenoqrafiyanın nəticələri əsasında qoyulur. Müalicə həm konservativ, həm də cərrahi yolla aparıla bilər.
Skolioz barədə ümumi məlumat
Skoliozun inkişafı və proqressivləşməsi baxımından ən təhlükəli dövr intensiv böyümə mərhələsi hesab olunur: 4-6 və 10-14 yaş arası. Oğlanlarda 11-14, qızlarda isə 10-13 yaşlarda baş verən cinsi yetişkənlik zamanı uşağın sağlamlığına xüsusi diqqət yetirmək lazımdır. Rentgenoloji müayinə vasitəsilə təsdiqlənmiş I dərəcəli (əyilmə bucağı 10 dərəcədən az olan) skolioza malik uşaqlarda bu dövrdə skoliotik deformasiyanın proqressivləşmə ehtimalı yüksəlir.
Skoliozu qamətin pozulması ilə qarışdırmaq olmaz. Qamət pozğunluğunu adi idman hərəkətləri, masa araxasında düzgün oturma qaydasına riayət etmə və digər buna oxşar tədbirlərin köməyilə aradan qaldırmaq mümkündür. Skolioz isə xüsusi müalicə tələb edir.
Skoliozun yaranma səbəbləri
Skoliozun yaranma səbəbləriPatologiya böyümə dövründə (uşaqlıq və yeniyetmə) yaranan deformasiyalardan sayılır. Yayılma tezliyinə görə I yerdə mənşəyi məlum olmayan idiopatik skolioz dayanır. Bu xəstəlik bütün skolioz hallarının təxminən 80%-ni təşkil edir. Oğlanlara müqayisədə qızlarda skolioza 4-7 dəfə çox rast gəlinir. Qalan 20% hallarda əsasən onurğanın anadangəlmə deformasiyaları, metabolik pozğunluqlar, birləşdirici toxumanın xəstəlikləri, ağır travmalar, ətrafın amputasiyası, ayaqların fərqli uzunluğa malik olması nəticəsində formalaşan skolioz qeydə alınır.
Skoliozun təsnifatı
Vertebrologiya, travmatologiya və ortopediya sahəsində skoliozun bir neçə təsnifatı mövcuddur. Skoliozun formaları 2 böyük qrupda cəmləşdirilir: struktur və qeyri-struktur. Struktur formadan fərqli olaraq, qeyri-struktur skoliozda onurğanın yana doğru əyriliyi fəqərələrin davamlı patoloji rotasiyası ilə müşayiət olunmur.
Yaranma səbəblərinə əsasən qeyri-struktur skoliozların aşağıdakı formaları ayırd edilir:
Qamət skoliozu– qamət pozğunluğu ilə əlaqədar formalaşır, önə əyildikdə və ya uzanıqlı vəziyyətdə rentgenoqrafiyada nəzərə çarpmır.
Reflektor skolioz– ağrı sindromu zamanı pasiyentin məcburu vəziyyət alması nəticəsində yaranır.
Kompensator skolioz– aşağı ətrafın qısalması ilə bağlı olur.
İsterik skolioz– psixogen mənşəli olur, nadir hallarda müşahidə edilir.
Etioloji amil nəzərə alınmaqla, struktur skoliozları bir neçə qrupa bölünür:
Travmatik – dayaq-hərəkət aparatının travmaları ilə əlaqədar inkişaf edir.
Çapıq – yumşaq toxumaların kobud çapıq dəyişiklikləri nəticəsində meydana çıxır.
Miopatik – əzələ sisteminin xəstəlikləri, məsələn, miopatiya və ya proqressivləşən əzələ distrofiyası ilə assosiasiyalı olur.
Neyrogen – neyrofibromatoz, sirinqomieliya, poliomielit və s. fonunda yaranır.
Metabolik – mübadilə pozğunluğu və orqanizmdə bəzi maddələrin çatışmazlığı səbəbindən baş verir. Məsələn, raxit zamanı formalaşa bilər.
Osteopatik – onurğanın anadangəlmə inkişaf anomaliyaları ilə bağlı olur.
İdiopatik – etiologiyasını müəyyən etmək mümkün olmur. Bu diaqnoz skoliozun bütün səbəbləri istisna olunduqdan sonra qoyulur.
Yaranma müddətinə əsasən idiopatik skoliozlar 3 qrupa ayrılır:
İnfantil – 1-2 yaşda inkişaf edir.
Yuvenil – 4-6 yaş arasında meydana çıxır.
Yeniyetməlik (adolessent) – 10-14 yaşlarda yaranır.
Əyilmə formasına görə «C» (1 qövs), «S» (2 qövs) və «Z» şəkilli (3 qövs) skoliozlar ayırd edilir. Sonuncu formaya nadir hallarda rast gəlinir.
Onurğa əyriliyinin lokalizasiyasından asılı olaraq, aşağıdakı formalar qeydə alınır:
Boyun-döş (əyriliyin zirvəsi III-IV döş fəqərələri səviyyəsində olur)
Döş (əyriliyin zirvəsi VIII-IX döş fəqərələri səviyyəsində yerləşir)
Döş-bel (əyriliyin zirvəsi XI-XII döş fəqərələri səviyyəsində olur)
Bel (əyriliyin zirvəsi I-II bel fəqərələri səviyyəsində yerləşir)
Bel-oma (əyriliyin zirvəsi V bel və I-II oma fəqərələri səviyyəsində olur).
Və ən nəhayət gediş xüsusiyyətinə görə proqressivləşən və proqressivləşməyən skoliozlar ayırd edilir.
Skoliozun əlamətləri
Skoliozun əlamətləriPatologiyanın başlanğıc mərhələləri simptomsuz gedir. Bu səbəbdən aşağıdakı əlamətlərə fikir vermək lazımdır: çiyinlərdən biri digərindən yuxarıda yerləşir; uşaq əllərini yan tərəflərə birləşdirib arxası üstə yatdıqda əl ilə bel arasındakı məsafə sağ və sol tərəfdə fərqli olur; kürək sümükləri qeyri-simmetrikliyi ilə seçilir – qabarıq hissədə kürək sümüyü onurğaya yaxın yerləşir; önə əyildikdə onurğanın deformasiyası aydın şəkildə nəzərə çarpır.
Çaklinin tərtib etdiyi təsnifat həm klinik, həm də rentgenoloji əlamətlərə əsaslandığından xəstəliyin əlamətləri aşkarlandıqda ondan istifadə etmək mümkündür. Təsnifata görə skoliozun 4 dərəcəsi mövcuddur:
I dərəcə – əyilmə bucağı 10 dərəcədən az olur. Xəstələrdə aşağıdakı klinik və rentgenoloji əlamətlər müşahidə edilir: belin bükülməsi, başın aşağıya sallanması, asimmetrik bel üçbucağı və çiyinlər. Rentgen şəkillərdə fəqərə torsiyasına yüngül meyllik izlənilir.
II dərəcə – əyilmə bucağı 11-25 dərəcə arasında olur. Onurğanın əyriliyi bədən vəziyyətinin dəyişilməsi ilə aradan qalxmır. Əyrilik olan tərəfdə çanağın yarı hissəsi aşağı enir, döş şöbəsində isə qabarıqlıq yaranır. Bel üçbucağı və boyun konturları asimmetrik olur. Rentgenoqrammada fəqərələrin torsiyası müşahidə edilir.
III dərəcə – əyilmə bucağı 26-50 dərəcə arasında olur. II dərəcəyə xas olan əlamətlərlə yanaşı qabarıq ön qabırğa qövsü və qabırğa donqarlığı diqqəti cəlb edir. Qarın əzələləri zəifləyir. Əzələ kontrakturalarına rast gəlinir. Qabırğalar içəri batır. Rentgen şəkildə fəqərələrin ifadəli torsiyası izlənilir.
IV dərəcə – əyilmə bucağı 50 dərəcədən artıq olur. Onurğanın kəskin deformasiyası nəzərə çarpır. Yuxarıda sadalanan əlamətlər güclənir. Əyrilik olan hissədə əzələlər gərilir. Qabırğa donqarlığı və deformasiyanın qabarıq zonasında qabırğaların içəri batması qeydə alınır.
Skoliozun diaqnostikası
Fizikal müayinə
Skoliozun əlamətlərinə rast gəlindikdə müayinə və müalicə məqsədilə mütləq mütəxəssisə müraciət olunmalıdır. Müayinə ayaq üstə, oturaq və uzanıqlı vəziyyətdə aparılır.
Ayaq üstə dayandıqda kifoz və aşağı ətrafların uzunluğu ölçülür. Ayıq-baldır, diz və bud-çanaq oynaqlarının, onurğanın bel şöbəsinin hərəkətliliyi, bel üçbucaqlarının simmetrikliyi qiymətləndirilir. Çiyin və kürək sümüklərinin vəziyyətinə diqqət yetirilir. Döş qəfəsinə, qarın, çanaq və bel nahiyəsinə baxış keçirilir. Əzələ tonusu, qabırğaların deformasiyası və s. müəyyənləşdirilir. Pasiyent önə əyildikdə onurğanın asimmetriyası aşkar edilir.
Oturaq vəziyyətdə onurğanın uzunluğu ölçülür, bel lordozunun dərəcəsi təyin edilir. Çanağın vəziyyəti qiymətləndirilir. Onurğanın yana doğru əyriliyi üzə çıxarılır.
Uzanıqlı vəziyyətdə qabırğa qövsünün əyriliyinin dəyişməsi, qarın əzələləri və daxili orqanlar təhlil edilir.
Rentgenoqrafiya
Skoliozun əsas instrumental müayinə üsulu onurğanın rentgenoqrafiyasıdır. Skoliotik əyrilikdən şübhələndikdə ildə minimum 1-2 dəfə rentgen müayinəsi aparılmalıdır. İlkin rentgen şəkil ayaq üstə çəkilə bilər. Sonrakı müayinələr isə mülayim dartınma ilə uzanıqlı vəziyyətdə 2 proyeksiyada yerinə yetirilir.
Rentgenoqrammanı təhlil edərkən Kobb üsulu ilə əyrilmə bucaqları ölçülür. Bu məqsədlə birbaşa rentgenoqrammada deformasiyada iştirak etməyən neytral fəqərə cisimlərinin qapayıcı lövhələrunə paralel 2 xətt çəkilir. Sonra isə onların əmələ gətirdiyi bucağın dərəcəsi təyin edilir.
Bundan əlavə rentgen şəkildə skolioza xas olan aşağıdakı xüsusiyyətlər aşkarlanır:
Onurğanın əyilmiş hissəsinin əsasını təşkil edən deformasiyaya uğramayan bazal fəqərələr
Əyrilik qövsünün (həm əsas, həm də ikinci) ən yüksək nöqtəsində yerləşən kulminasion fəqərələr
Əsas əyriliklə qarşı tərəf arasında keçid zonasında olan çəp fəqərələr
Çəp və kulminasion fəqərələr arasında yerləşən aralıq fəqərələr
Onurğanın deformasiya prosesində iştirak etməyən neytral fəqərələr.
Ehtiyac yarandıqda torsiya (fəqərə cisminin öz oxu boyunca fırlanması) və rotasiya (fəqərələrin bir-birinə nəzərən fırlanması) ölçülür. Torsion bucaq Neş-Mo və ya Raymondi üsulu ilə təyin edilir.
Qeyri-radiasion instrumental üsullar
Aktiv böyümə dövründə onurğa tez-tez müayinə olunmalıdır. Rentgen şüalanmasının dozasını azaltmaq üçün təhlükəsiz qeyri-radiasion üsullardan, o cümlədən ultrasəs və ya kontank sensorla üçölçülü müayinədən, Bunnelyu metodu ilə skoliometriyadan, kürək profilinin fotooptik ölçülməsindən istifadə edilir.
Həmçinin az şüalanma (şüalanma vaxtını məhdudlaşdırmaqla) rentgen müayinə icra oluna bilər. Bu zaman rentgenoqrammada kiçik detallar görünməsə də, şəkillər üzrə əyilmə bucağını təyin etmək mümkündür. Skoliozun yaranma səbəbini aşkar etmək üçün onurğanın MRT-si aparılır.
Skoliozun müalicəsi
Pasiyentlər həkim-vertebroloq və ya ortoped tərəfindən müalicə olunmalıdır. Xəstəliyin sürətlə proqressivləşməsi və daxili orqanların vəziyyətinə təsir etməsi ilə əlaqədar müalicə vaxtında və düzgün formada aparılmalıdır. Ehtiyac yarandıqda pasiyent digər mütəxəssislərin: pulmonoloq, kardioloq və s. qəbuluna yönəldilir. Yaranma səbəbi və ifadəliyindən asılı olaraq, skolioz konservativ və ya cərrahi yolla müalicə olunur.
Konservativ terapiya
Travma, ətrafların qısalması və buna bənzər digər səbəblərdən yaranan skolioz zamanı ilk növbədə etioloji amil aradan qaldırılır. Məsələn, ayaqların uzunluğu arasındakı fərqi kompensasiya etmək üçün ortopedik ayaqqabıdan istifadə olunur. Neyrogen və miopatik skoliozlarda konservativ terapiya az effektiv olur, cərrahi müalicə göstəriş sayılır.
İdiopatik skoliozların konservativ müalicəsi skolioz əleyhinə gimnastika və korset vasitəsilə həyata keçirilir. Əyrilmə bucağı 15 dərəcədən az olduqda və rotasiya aşkarlanmadıqda xüsusi idman hərəkətləri yerinə yetirilir. Böyümə prosesi başa çatmayan pasiyentlərdə 15-20 dərəcəli əyrilmə bucağına və rotasiyaya rast gəlindikdə gimnastikaya korsetoterapiya əlavə olunur. Həkim təyinatına əsasən korset yalnız gecələr və ya daim taxılır. Böyümə dövrü sona çatdıqda korsetə ehtiyac yaranmır.
Əyilmə bucağı 20-40 dərəcədən çox olan proqressivləşən skolioz zamanı stasionar müalicə göstəriş sayılır. Böyümə prosesi davam etdikdə derotasiyaedici korsetoterapiya (gün ərzində 16 saatdan az olmamaqla, optimal hal – 23 saat) və intensiv gimnastika məsləhət görülür.
Cərrahi müalicə
Əyilmə bucağı 40-45 dərəcədən yüksək olduqda cərrahi müalicə tələb olunur. Əməliyyata göstərişlər fərdi qaydada təyin edilir, skoliozun yaranma səbəbindən, xəstənin yaşından, onun fiziki və psixoloji vəziyyətindən, deformasiyanın növ və lokalizasiyasından, eləcə də konservativ müalicənin effektivliyindən asılı olur.
Əməliyyatın mahiyyəti metal konstruksiyaların köməyilə onurğanın əyriliyinin müəyyən bucağa qədər düzləndirilməsindən ibarətdir. Bu zaman cərrahi müdaxilənin aparıldığı hissə hərəkətsizləşdirilir. Onurğa xüsusi lövhələr, millər, qarmaq və vint vasitəsilə fiksə edilir. Onurğaya daha düzgün forma vermək və konsolidasiyanı yaxşılaşdırmaq məqsədilə sümük transplantatlarından istifadə edilir. Skoliozun cərrahi müalicəsi transtorakal, dorsal və ya torakofrenolümbotomiya yolu ilə aparıla bilər.
Türkiye’de mualice almaq emeliyyat olmaq malumat ve qıymet öğrenmek üçün +90 545 966 90 90 (whatsapp)
Süd vəzi adenoması barədə məlumat
Süd vəzi adenoması vəzili epitel hüceyrələrindən inkişaf edən xoşxassəli şişidir. Mastopatiyaların növlərinə aiddir. Bir qayda olaraq, 15-35 yaşlarda diaqnostika olunur. Tez-tez hamiləlik dövründə meydana çıxır. Preklimakterik və klimakterik dövrdə mövcud şişlər residivləşir, yeniləri isə yaranmır. Fibroadenomalarla (fibroz və vəzili toxumadan təşkil olunmuş xoşxassəli yenitörəmələr) müqayisədə nadir hallarda aşkar olunur. Süd vəzi adenomaları bədxassəli formaya keçməyə meyilli deyil. Hormonal asılı şişlər qrupuna aiddir; menstrual tsiklin fazasından, həmçinin hamiləlik və laktasiya dövründən asılı olaraq müəyyən dəyişikliklərə məruz qalır. Süd vəzi adenomalarının diaqnostikası və müalicəsi onkologiya və mammologiya sahəsinin mütəxəssisləri tərəfindən həyata keçirilir.
Süd vəzi adenomasının inkişaf səbəbləri
İnkişafının əsas səbəbi hormonal disbalansdır. Mütəxəssislər progesteron defisiti ilə izafi estrogenin kombinasiyasında müəyyən bir əhəmiyyətin olduğunu qeyd edirlər. Süd vəzi adenomalarının inkişafında prolaktinin səviyyəsinin yüksəlməsi müəyyən rol oynaya bilər. Bu və bəzi başqa hormonların disbalansı hestasiya dövründə süd vəzilərinin dəyişiklikləri və laktasiya dövründə böyük funksional yüklənmə ilə yanaşı getdikdə vəzili epitelin proliferasiyası və süd vəzi adenomalarının əmələ gəlməsinə şərait yaradır.
Belə xəstəliyi olan qadınlarda tez-tez başqa endokrin patologiyalar, daha çox tireoid hormonların səviyyəsinin azalması və şəkərli diabet aşkar olunur. Bundan başqa, süd vəzilərinin adenomalarının inkişafını təşviq edən faktorlara irsi meyillik, siqaretçəkmə, oral kontraseptivlərin qəbulu, reproduktiv sistemin xəstəlikləri, kortikosteroidlərin pik səviyyəyə qədər artmasını provokasiya edən stress və müxtəlif hormonların parçalanmasında iştirak edən qaraciyər aiddir. Preklimakterik və klimakterik dövrdə süd vəziləri involyutiv dəyişikliklərə məruz qalır. Vəzili epitelin hüceyrələri tədricən piy və fibroz toxuma ilə əvəzlənir; buna görə də 40-45 yaşdan sonra, demək olar ki, əmələ gəlmir.
Süd vəzi adenomasının təsnifatı
Döş giləsi (areola) adenomalarının 2 – adi və sirinqomatoz; süd vəzi adenomalarının isə beş – tubulyar, laktasiya edən, apokrin, pleomorf və duktal növü ayırd edilir. Areola adenomaları axarlarda və gilətrafı zonada əmələ gəlir. Silindrik epitelin və mioepitelin proliferasiyası nəticəsində formalaşan çoxsaylı ocaqların təzahürü ilə müşayiət olunur. Ayrı-ayrı klinik hallarda bədxassəli formaya keçməsi mümkündür. Sirinqomatoz adenoma giləaltı nahiyədə əmələ gəlir, tər vəzilərin epitelindən inkişaf edir. Fərqli xüsusiyyəti qeyri-invaziv böyüməsi zamanı aydın hüdudlarının olmamasıdır.
Süd vəzilərinin tubulyar adenoması sıx yerləşmiş, iki hüceyrə qatına – mioepitelial və epitelial malik tubulyar strukturlardan ibarət aydın konturlu şişlərdir. Hamiləlik və laktasiya dövründə adenomanın epiteli müəyyən sekretor dəyişikliklərə məruz qalır, tubulyar adenoma laktasiya edən adenomaya çevrilir. Süd vəzilərinin apokrin adenoması tubulyar adenomanı xatırladır, lakin epitelin apokrinizasiyası ilə ondan fərqlənir. Pleomorf adenoma tər və tüpürcək vəzilərinin eyniadlı xoşxassəli şişinin analoqudur. Duktal adenoma mənfəzində adenomatoz (vəzili) polip olan geniş axarla meydana çıxır. Adenomaların son iki növünə çox nadir hallarda rast gəlinir.
Süd vəzi adenomasının simptomları
Süd vəzi adenomaları, bir qayda olaraq, simptomsuz gedir və profilaktik müayinə və ya özünü müayinə zamanı aşkarlanır. Palpasiyada kiçik, elastik, şarabənzər və ya sferik, dəqiq konturlu törəmə təyin olunur. Süd vəzi adenomalarının səthi, adətən, hamar, nadir hallarda kələ-kötür olur. Şişin üzərindəki dəri dəyişilmir, normal rəngə sahib olur. Adenoma toxunduqda elastik, hərəkətli, ətraf toxumalarla birləşməmiş, adətən, ağrısız olur.
Adətən, dəriyə yaxın yerləşir. Menstruasiyaönü dövrdə ölçüləri böyüyür, lakin sonra yenidən kiçilir. Adətən, tək olur, lakin bir və ya hər iki vəzidə lokalizasiya olunan çoxsaylı süd vəzi adenomaları da mümkündür. Sürətli böyüməyə meyilli deyil; lakin ayrı-ayrı kinik hallarda əlverişsiz şəraitdə ölçüləri kifayət qədər sürətlə böyüyə bilər. Hestasiya dövründə sürətlə böyüməsi, laktasiyadan sonra isə kiçilməsi müşahidə olunur. Bəzən hamiləlik dövründə süd vəzilərinin adenomaları sorulur.
Areola adenoması ödem, hiperemiya, seroz və ya sarımtıl rəngli, qanlı ifrazatla təzahür edir. Gilənin səthi xoralaşa və qabıqla örtülə bilər. Palpasiya zamanı döş giləsinin içərisində yumşaq-elastik konsistensiyalı, ətraf toxumalarla birləşməyən düyün aşkar olunur. Giləətrafı dəri dəyişilmir, rəngi normal qalır. Patoloji qırışlar və “portağal dərisi” simptomu olmur. Regionar limfa düyünləri böyümür.
Süd vəzi adenomasının diaqnostikası
Diaqnoz mammoloq və ya mammoloq-onkoloq tərəfindən şikayətlər, inspeksiya və əlavə müayinələrin nəticələrinə əsasən qoyulur. Qadının ayaqüstə dayanmış və uzanmış vəziyyətlərində palpasiya zamanı həkim hərəkətli, şişəbənzər, kürəni və ya noxudu xatırladan bir və ya bir neçə törəmə aşkarlayır. Süd vəzilərinin adenoması ehtimalı olan pasient süd vəzilərinin USM-i və ya mammoqrafiyaya yönləndirilir. Endokrin pozulmalar, somatik xəstəliklər və reproduktiv sistemin xəstəlikləri zamanı endokrinoloq, terapevt və ginekoloq konsultasiyası göstərişdir. Sonrakı müayinələr planı aşkarlanmış patologiyalara əsasən müəyyənləşdirilir. Yekun – “süd vəzilərinin adenoması” diaqnozu biopsiyanın nəticələrinə əsasən qoyulur.
Döş giləsi adenomasının diaqnostika prosesində xaric olunmuş ifrazatın sitoloji müayinəsi, süd vəzilərinin MRT-i, duktoqrafiya (vəzin axacaqlarına yeridilmiş kontrast maddə ilə aparılan rentgenoqrafiya) və biopsiya istifadə olunur. İfrazat materialında atipik hüceyrələr aşkar olunur. MRT vasitəsilə şişin ölçüləri və quruluşu, duktoqrafiya ilə axardaxili törəmələr müəyyənləşdirilir. Bu patologiya zamanı USM və mammoqrafiya az informativdir. Yekun diaqnoz süd vəzi adenomalarında olduğu kimi biopsiyanın nəticələrinə əsasən qoyulur.
Süd vəzi adenomasının müalicəsi
Dərman terapiyası effektsizdir. Kiçik şişlərdə dinamik müşahidə göstərişdir. Adenomanın ölçülərinin böyüdükdə, maliqnizasiyaya şübhə olduqda, ağrı meydana çıxdıqda və kosmetik defekt olduqda cərrahi müdaxilə tələb olunur. Süd vəzilərinin adenomasının ölçülərindən və gedişindən asılı olaraq enukleasiya və ya sektoral rezeksiya əməliyyatları icra olunur. Enukleasiya kiçik əməliyyatdır; bu zaman şiş sağlam toxuma sərhəddində kəsilib götürülür. Bədxassəli formaya keçməsinə dair şübhə olmadıqda göstərişdir.
Sektoral rezeksiya daha geniş miqyaslı cərrahi müdaxilədir; bu əməliyyat zamanı süd vəzilərinin adenoması 1-3 sm sağlam toxuma ilə birgə kəsilib kənarlaşdırılır. Bu cərrahi müdaxilə törəmənin maliqnizasiyasına ehtimal olduqda göstərişdir. Kiçik şişlərin enukleasiyasından sonra, adətən, kosmetik defekt olmur. Sektoral rezeksiya və iri adenomaların enukleasiyasından sonra defektin yaranması mümkündür; onun aradan qaldırılması üçün kosmetik cərrahiyyə tələb olunur.
Areolanın adenoması zamanı cərrahi müdaxilə vacibdir. Şişin ölçüsündən asılı olaraq lokal eksiziya (adenoma 1-2 mm sağlam toxuma ilə birgə kəsilib götürülür) və ya sektoral rezeksiya həyata keçirilir. Döş giləsi və süd vəzilərinin adenomaları zamanı cərrahiyyə əməliyyat planlı şəkildə aparılır. Postoperativ dövrdə antibiotiklər təyin olunur. Tikişlər 9-10 günə sökülür. Tamamlayıcı dərman terapiyası tələb olunmur. Süd vəzilərinin adenomalarının proqnozu kafidir.
Süd vəzi xərçəngi haqqında ümumi məlumat
Hər il dünyada 1 milyondan çox qadında süd vəzinin bədxassəli şişləri aşkar olunur. Bu patologiya ilə əlaqəli letal sonluq xəstələrin təxminən 50%-də müşahidə edilir. Bir çox ölkələrdə süd vəzi xərçəngini erkən mərhələlərdə aşkar edən profilaktik skrininqin aparılmaması xəstəliyin yayılma tezliyinin durmadan artmasına səbəb olur.
Hazırda süd vəzi xərçəngi 30-dan çox formaya ayrılır. Onlar arasında düyünlü (unisentrik, multisentrik) və diffuz (ödemli-infiltrativ, mastitəbənzər) xərçəng daha geniş yayılmışdır. Nadir rast gəlinən formalara Pedjet xəstəliyi və kişilərdə süd vəzi xərçəngi misaldır.
Süd vəzi xərçənginin yaranma səbəbləri
Süd vəzi xərçənginin yaranma və inkişafında aşağıdakı faktorlar mühüm rol oynayır:
Cins. Xəstəliyə əsasən qadınlarda rast gəlinir. Bu törəmənin kişilərdə formalaşma ehtimalı 100 dəfə azdır;
Yaş. Süd vəzi xərçəngi adətən qadınlarda 35 yaşdan sonra əmələ gəlir;
Ağırlaşmış ginekoloji anamnez: aybaşı siklinin pozulması, cinsiyyət orqanlarının hiperplastik və iltihabi patologiyaları, sonsuzluq, laktasiya pozğunluqları;
İrsi meyillik: yaxın qohumlarda bədxassəli törəmələrin olması;
Endokrin və metabolik pozğunluqlar: piylənmə, metabolik sindrom, şəkərli diabet, xroniki arterial hipertenziya, ateroskleroz, qaraciyər və mədəaltı vəzin patologiyaları;
Qeyri-spesifik kanserogen faktorlar: siqaret, kimyəvi zəhərlər, yüksək kalorili, balanslaşdırılmamış (karbohidratlarla zəngin, zülalların azlıq təşkil etdiyi) qidalanma, ionlaşdırıcı radiasiya.
Onu da yadda saxlamaq lazımdır ki, kanserogen amillərin mövcudluğu mütləq qaydada süd vəzi xərçənginin yaranacağı anlamını vermir.
Süd vəzi xərçənginin təsnifatı
Süd vəzi xərçəngi inkişaf mərhələsinə görə təsnif edilir:
I mərhələ – şişin diametri 2 sm-dən kiçik olur. Proses vəzini əhatə edən toxumaya yayılmır, metastazlar aşkarlanmır.
IIа mərhələsi – diametri 2-5 sm arasında dəyişən, ancaq ətraf toxumaya keçməyən və yaxud kiçik ölçülü olsa da vəzini əhatə edən toxumaya sirayət edən (dərialtı toxuma, bəzən dəri) şişlə xarakterizə olunur. Bu mərhələdə regionar metastazlara rast gəlinmir.
IIb mərhələsi – qoltuq altında regionar limfa düyünlərinə metastazlar qeydə alınır. Bir sıra hallarda döş qəfəsi daxili parasternal limfa düyünlərinə metastazlaşma baş verir.
IIIа mərhələsi – törəmənin diametri 5 sm-dən artıq olur və yaxud şiş süd vəzinin altındakı əzələ qatına keçir. Bu mərhələ üçün «limon qabığı» simptomu, ödem, gilənin daxilə batması, bəzən isə döş dərisində xoralaşma və gilədən axıntı xarakterikdir. Regionar metastazlar yoxdur.
IIIb mərhələsi – qoltuqaltı limfa düyünlərinə çoxsaylı və yaxud körpücüküstü (və ya körpücükaltı, parasternal) limfa düyünlərinə təksaylı metastaz.
IV mərhələ – terminal dövr adlanır. Xərçəng bütün süd vəzisini zədələyir, qonşu toxumalara keçir, dəriyə dessiminasiya edir. Xəstələrdə ümumi xoralaşma müşahidə olunur. Eləcə də IV mərhələyə digər orqanlara (o cümlədən digər süd vəzisi və əks tərəfdəki limfa düyünlərinə) metastazlar verən istənilən ölçülü şişlər, döş qəfəsinə möhkəm birləşən törəmələr aid edilir.
Süd vəzi xərçənginin əlamətləri
Süd vəzi xərçənginin əlamətləriErkən mərhələlərdə süd vəzi xərçəngi heç bir əlamətlə özünü büruzə vermir, yalnız palpasiya zamanı sərt törəmə əllənə bilər. Şiş adətən qadınların özünü müayinə prosesində və yaxud mammoqrafiya, süd vəzilərinin USM zamanı aşkarlanır. Müalicə aparılmadıqda şiş proqressivləşir, böyüyür, dərialtı toxumaya, dəri və döş qəfəsi əzələlərinə sirayət edir. Regionar limfa düyünlərində metaztazlar müəyyən edilir. Süd vəzi xərçəngi əsasən ağciyərə, qaraciyər və baş beyinə metastazlar verir. Şişin nekrotik parçalanması, digər orqanların bədxassələşməsi ölümlə nəticələnir.
Süd vəzi xərçənginin ağırlaşmaları
Xəstəlik tez bir zamanda regionar limfa düyünlərinə (qoltuqaltı, körpücükaltı parasternal) metastazlaşmaya meylli olur. Bir müddətdən sonra xərçəng hüceyrələri limfa axını ilə körpücüküstü, divararalığı və boyun nahiyəsinin limfa düyünlərinə yayılır. Həmçinin əks tərəfin limfa sistemi zədələnə və xərçəng digər döşə keçə bilər. Hematogen yolla metastazlar ağciyərə, qaraciyərə, sümüklərə və baş beyniə yayılır.
Süd vəzi xərçənginin diaqnostikası
Süd vəzi xərçənginin erkən mərhələrərdə aşkarlanması üçün qadınlar süd vəzilərini müntəzəm şəkildə yoxlamalıdır. Xərçəngin risk qrupuna daxil olan, eləcə də yaşı 35-40-dan çox olan qadınlar hər ay əllə süd vəzilərini müayinə etməlidir. Bunun üçün güzgünün qabağında dayanıb, ilk növbədə döşlərə xarici baxış keçirmək məsləhət görülür. Bu yolla deformasiyalara, bir döşün digərindən böyük olmasına fikir verilir. «Limon qabığı» (dərinin büzüşməsi) – mammoloqun konsultasiyasına göstəriş sayılır.
Süd vəzilərinə gözlə nəzər yetirdikdən sonra, orqanı əlləməklə, onun konsistensiyasına və ağrılı olmasına diqqət yetirilir. Patoloji axıntını aşkarlamaq üçün gilələr sıxılır. Süd vəzi xərçənginin diaqnostikasında baxış və palpasiya törəmələri müəyyən etməyə imkan verir. İnstrumental üsullarla isə şişin ölçüsü, forması, vəzi və ətraf toxumaların zədələnmə dərəcəsi barədə dəqiq məlumat əldə olunur. Süd vəzi xərçəngindən şübhələndikdə aşaöıdakı müayinələr aparılır:
Rentgen müayinəsi: mammoqrafiya, duktoqrafiya.
Süd vəzilərinin USM. Bu üsul regional limfa düyünlərinin müayinəsi və doppleroqrafiya ilə tamamlanır.
Termoqrafiya.
Süd vəzisinin MRT.
Süd vəzilərinin biopsiyası və histoloji müayinə.
Əlavə üsullar. Süd vəzilərinin yeni müayinə üsulları arasında sintiomammoqrafiya, YT-RTS də qeyd edilir.
Süd vəzi xərçənginin müalicəsi
Vəzi toxumasında yerləşən kiçik ölçülü şişlər xaric edilir. Metastazlaşmayan xərçəngin cərrahi müalicəsindən sonra residiv hallarına çox zaman rast gəlinmir.
Əməliyyatın növü şişin ölçüsündən, ətraf toxuma və limfa düyünlərinin zədələnmə dərəcəsindən asılıdır:
Mastektomiya. Əvvəllər süd vəzi xərçənginin aşkar olunduğu qadınların demək olar ki, hamısında radikal mastektomiya (vəzinin tamamən kəsilməsi, onun altındakı döş qəfəsi əzələlərinin, qonşuluqdakı limfa düyünlərinin xaric edilməsi) aparılırdır. Hazırda daha çox bu əməliyyat modifikasiya olunmuş variantda, yəni döş qəfəsi əzələlərini saxlamaqla (əgər onlarda bədxassəli proses getmirsə) icra edilir.
Süd vəzisinin rezeksiyası. Xəstəliyin erkən mərhələrində və şişin ölçüsü kiçik olduqda hissəvi mastektomiya yerinə yetirilir: vəzinin yalnız şişlə zədələnmiş hissəsi az miqdarda ətraf toxumalarla birgə çıxarılır. Hissəvi mastektomiya adətən radioşüa terapiyası ilə kombinə edilir.
Limfa düyünlərinin xaric edilməsi xəstəliyin residivləşmə ehtimalını azaldır. Onlar kəsilib götürüldükdən sonra xərçəng hüceyrələrinin mövcudluğuna görə müayinə edilir. Əməliyyat zamanı çıxarılan limfa düyünlərində metastazlar aşkar edildikdə qadına şüa terapiyası məsləhət görülür. Bundan əlavə şiş hüceyrələrinin qana keçmə ehtimalı yüksək olduqda, kimyaterapiya aparılır.
Müasir dövrdə süd vəzinin xərçəng hüceyrələrində esterogenlərə həssas reseptorları təyin edən üsul mövcuddur. Xəstələrin ⅔-də bu reseptorlar tapılır. Belə vəziyyətlərdə hormonoterapiya ilə şişin inkişafını dayandırmaq mümkündür.
Süd vəzi xərçənginin proqnoz və profilaktikası
Süd vəzi xərçənginin cərrahi yolla aradan qaldırlmasından sonra qadınlar mammoloq-onkoloq tərəfindən müntəzəm qaydada müayinə olunmalıdır. Metastazlar adətən əməliyyatdan sonra ilk 3-5 il ərzində qeydə alınır, sonrakı illərdə yeni şişin inkişaf riski azalır.
Süd vəzi xərçənginin ən etibarlı profilaktika üsulu mütəmadi şəkildə aparılan mammoloji müayinədir. 35 yaşdan yuxarı qadınlara mammoqrafiya göstərişdir.
Cinsiyyət sistemi patologiyalarının, hormonal pozğunluqların, metabolik xəstəliklərin vaxtında aşkarlanması və kanserogen amillərin təsirinin uzaqlaşdırılması süd vəzi xərçənginin yaranma ehtimalını xeyli azaldır.
Türkiy’de Süd vəzi xərçənginin diaqnoz ve mualicesi üçün +90 545 966 9090 (Whatsapp)
Süd vəzinin fibroması barədə məlumat
Son illərdə süd vəzinin xoşxassəli şişləri geniş yayılmışdır. Onlar arasında düyünlü fibroadenomatoz və fibroadenoma daha çox qeydə alınır.
Süd vəzinin fibromasının səbəbləri və təsnifatı
Şişin formalaşma mexanizmi hələlik tibb elminə məlum olmasa da, onun yaranma səbəbləri aşkara çıxarılmışdır. Süd vəzinin fibroması həmişə hormonal statusun kəskin dəyişməsi fonunda (yeniyetməlik və klimaks dövründə) yaranır. Mammoloqlar adi fibroadenoma ilə tez-tez qarşılaşırlar. Morfoloji quruluşuna görə bu törəmə perikanakulyar, intrakanakulyar və qarışıq olur. Belə fibroma bədxassələşməyə meylli olmur. Fibroadenomanın ən az rast gəlinən növü – filloid (yarpağabənzər) formadır. Bu şişlər sürətlə böyüyərək, sarkomaya keçir.
Süd vəzinin fibromasının əlamətləri
Vəzi toxumasını palpasiya etdikdə (əllə müayinə) fibroadenoma sərt konsistensiyalı, hamar səthli, girdə formalı, hərəkətli, ağrısız törəmə kimi qiymətləndirilir. Kiçik ölçülü fibroadenoma subyektiv olaraq, heç bir diskomfort törətmir. Diffuz fibroadenomatoz (diffuz mastopatiya) fibroz toxumanın bütün vəzi boyunca böyüməsi ilə xarakterizə olunduğu halda, fibroadenoma lokal xoşxassəli şiş sayılır.
Fibroadenoma düyünlü mastopatiyanın klinik təzahürüdür. Mastopatiyanın bu formasının yaranma və inkişafı hormonal balansın pozulması ilə əlaqəlidir. Fibroadenoma dəri ilə birləşməyən hərəkətli, girdə formalı törəmədir. Düyünün ölçüsü 1 neçə millimetrdən 5-7 sm-ə kimi böyüyə bilir.
Qadınlar fibromadenomanı adətən süd vəzinin daxilində hərəkət edən düyün (bəzən 1 neçə ədəd) şəklində aşkar edirlər. Fibroadenoma ətraf toxumaları zədələmir, qonşu orqanlara yayılmır. Süd vəzidə düyünlü törəmə müəyyən edildikdə xərçəng ehtimalını inkar etmək üçün biopsiya aparılır.
Süd vəzinin fibromasının ağırlaşmaları
Fibroadenoma adətən ləng inkişaf edir. Nadir hallarda şiş sürətlə böyüyərək, süd vəzini deformasiyalaşdırır. Bəzən süd vəzinin ölçülərini böyüdən, onu tamamən bürüyən nəhəng fibroadenomaya rast gəlinir. Süd vəzinin nəhəng şişləri arasında hərdən yarpağabənzər fibroadenoma qeydə alınır. Bu törəmə bədxassələşərək, sarkomaya çevrilə bilir.
Süd vəzinin fibromasının diaqnostikası
Süd vəzinin fibroadenomasının diaqnostikası mammoloq üçün heç bir çətinlik törətmir. Palpasiya zamanı şiş törəməsi üzə çıxarılır. Süd vəzinin USM-də onun lokalizasiyası, quruluşu (fibroz və ya kistoz), forma və ölçüləri təyin olunur. USM nəzarəti altında biopsiya edilir.
Bioptat sitoloji müayinədən keçirilir, orada bədxassəli hüceyrələrin olub-olmamasına diqqət yetirilir. Yekun diaqnoz şiş xaric olunduqdan sonra histoloji müayinənin nəticəsinə əsasən qoyulur.
Mammoqrafiya prosesində fibroadenoma dəqiq sərhədlərə malik, girdə formalı törəmə şəklində izlənilir. Uzunmüddətli düyünlər kalsium duzlarının çökməsi ilə əlaqədar yüksək kontrastlıq əldə edir.
Süd vəzinin fibromasının müalicəsi
Süd vəzinin fibroması əksər hallarda cərrahi yolla xaric edilir. Bəzən düyünün ölçüsü 5-8 mm-dən kiçik olduqda onun sorulması üçün terapevtik müalicə kursu təyin edilir. Konservativ müalicə USM nəzarət ilə 4-6 ay ərzində aparılır. Lakin şişin tam sorulmasına çox az təsadüf olunur.
Terapevtik üsullar müsbət nəticə vermədikdə, eləcə də şişin ölçüləri iri olduqda, törəmə sürətlə böyüdükdə cərrahi müalicə göstəriş sayılır. Həmçinin süd vəzi xərçəngindən şübhələndikdə fibroma mütləq qaydada çıxarılır.
Fibroadenoma zamanı 2 növ cərrahi müdaxilə olunur: süd vəzinin sektoral rezeksiyası və şişin enukleasiyası. Seksion rezeksiya süd vəzi xərçənginə şübhə yarandıqda icra olunur. Enukleasiya isə yalnız şişin xaric edilməsindən ibarətdir. Bu əməliyyat yerli anesteziya altında aparılır, stasionarda uzun müddət qalmağa ehtiyac yaranmır. Şiş çıxarıldıqdan sonra onun toxumaları histoloji müayinəyə göndərilir.
Postoperasion dövr adətən ağrısız keçir. 7-10-cu günlərdə tikişlər sökülür. Plastik cərrahiyyə baxımından peşəkarasına yerinə yetirilmiş əməliyyat dəridə gözəçarpan izlər qoymur.
Süd vəzinin fibromasının proqnozu
Fibromanın cərrahi yolla çıxarılması gələcəkdə qadına heç bir diskomfort törətmir. Lakin yadda saxlamaq lazımdır ki, aparılan müalicə sadəcə simptomatikdir. Bu və ya digər süd vəzidə residiv (yeni şişin formalaşma) ehtimalı hər zaman gözləniləndir.