Hündürlükdə xəstəliyi [1] və ya kəskin dağ xəstəliyi, yüksək hündürlükdə və artdıqca oksigen çatışmazlığına bağlı olaraq görülən patoloji bir narahatlıq. Ümumiyyətlə 2400 metr (8000 ft) üzərində görülür. Xüsusilə yüksək rakımlara dırmaşan alpinist və skiers ilə yüksək irtifalarda oksigen dəstəyi olmadan uçan kəslərdə görülər.
Yüksək irtifalarda atmosfer təzyiqinin və hava sıxlığının azalması səbəbiylə oksigen molekullarının Parsiyel təzyiqi azalır. Bu vəziyyət bədənin özelllikle oksigenə həssaslığı yüksək olan toxumalarında (beyin, ağciyər, göz və s) hipoksi (qismən oksigen qeyri-kafiliyi) və anoksi (tamamilə oksijensizlik) meydana gəlməsinə səbəb olur.
Simptomlar
Alçaq atmosfer təzyiqi nəfəs alıb-verməyi çətinləşdirir. Bunun yanında bu narahatlıqlar görülə bilər:
İlk başlarda coşğu və gümrahlıq hissi (euphoria) ilə birlikdə gərəksiz cəsarət
Baş ağrısı
Mədə bulanması / qusma
Baş gicəllənməsi
Bitkinlik
Daha ciddi hadisələrdə sinə ağrısı da görülə bilər. Hündürlükdə xəstəliyi səbəbiylə beyin şişi, koma və ölümə qədər gedən ağır hipoksi / anoksi hadisələri baş verə bilər.
Bir çox dağcıdan əlamətlər yüksək rakımda 6 saat keçirdikdən sonra görülməyə başlayır. Kişi eyni rakımda qalsa əlamətlər 1-2 gün içərisində itə.
10.000 ft (3000 m) üzərində reallaşacaq uçuşlarda uçuş qruplarının oksigen dəstəyi ilə uçmaları lazımdır. Əks halda 14.000 ft ətrafında adamın performansı ciddi şəkildə düşər. 18.000 ft\’te atmosferdəki Parsiyel oksigen təzyiqi təxminən yarıya düşər və adam bayılabilir. [3] Beynə çatan oksigenin tamamilə kəsilməsi vəziyyətində adam ümumiyyətlə 6-8 saniyə içərisində huşunu itirər. Əgər 4 dəqiqə ərzində oksijensizlik davam edərsə beyində geri dönülməz ziyan meydana gələ bilər.
Müalicə
Hündürlükdə narahatlığı görüldüyündə ediləcək prioritetli əməliyyatlar arasında hündürlüyünü itirməyə (alçalma), süni bir qaynaqdan oksigen tənəffüs etmə və bol maye içmək sayıla bilər.
Tədbirlər
İdmançı və uçucuların ümumi sağlamlıq vəziyyətləri; içki, siqaret və dərman istifadələri ilə zindelikleri hündürlükdə xəstəliyindən etkilenmelerinde təsirli olur.
Aklimatizasyon
Aklimatizasyon, alpinistlərin bədənlərini oksigen çatışmazlığına alışdıraraq dırmaşma etmələridir. Dağ ətəyində düşərgə qurulur və climbers hər gün müəyyən bir rakıma dırmaşaraq düşərgəyə geri dönərlər. Düşərgə yavaş-yavaş yüksək hündürlük yerlərə daşınar. Gündə 1000 ft\’ten (300 m) çox tırmanıp orada yatmaq təhlükəlidir.
