Ana səhifə » Blog » Yuxu Apnesi

Yuxu Apnesi

Yuxu apnesi apne olaraq da bilinər. Yuxu zamanı tənəffüs duraklamalarından qaynaqlanan və yuxu nizamının pozulmasına səbəb olan əhəmiyyətli bir xəstəlik. Yuxu apnesi yuxuda hava axınının ən az 20 saniyə müddətində normal dəyərinin% 20inə və daha altına düşməsi ilə təyin oluna bilər. Yuxudakı tənəffüs dayanmalar nəticəsində qandakı oksigen miqdarı azalır və karbondioksid miqdarı artar.

Yuxu apnesi sinir sistemindəki bir problem və ya tənəffüs yollarındakı bir tıxanma səbəbiylə yuxu apnesi meydana gələ bilər. Bəzən də bu hər iki vəziyyət birlikdə olmaqdadır. Bu xəstəliyin qiymətləndirilməsində yalnız tənəffüsün dayanması apne deyil eyni zamanda tənəffüsün azalması hesaba qatılmaqdadır. Yüksək gurultulu xoruldama, yorğunluq, həddindən artıq əsəbilik, konsentrasiya pozuqluğu, səhər başağrısı kimi problemlər yuxu apnesinin nəticələri olaraq ortaya çıxa bilər. Xəstələrdə, xəstəliyin səviyyəsinə görə bu problemlərin biri, birdən çox ya da hamısı birdən görülə bilər.

Xəstəliyin Ciddiliyi

Çağımızın əhəmiyyətli narahatlıqlarından biri olaraq qəbul edilən yuxu apnesi, tədbir alınmadığı təqdirdə ölümlə nəticələnə. Xəstəliyin bu cür ciddi nəticələri olduğu cəmiyyət içində çox çox bilinməməkdədir. Bu xəstəliyə tutulan kəslərin böyük bir əksəriyyəti xəstəliyi farketmedikleri ya da əhəmiyyət vermədikləri üçün ümumiyyətlə həkimə gitmemektedir.

Tənəffüs dayanmaları (apne) və ya azalmalar (hipopne) gecə içində yüzlərlə dəfə tekrarlayabilmekte və bunların ancaq çox az bir qisimi xəstənin yaxınları tərəfindən müşahidə olunur. Bu səbəblərlə və doğuracağı nəticələr baxımından yuxu apnesi ekspertlər hiyləgər irəliləyən bir xəstəlik olaraq xarakterizə edilməkdədir.

Yuxu apnesi təcili müalicə tələb edən həyati bir xəstəlikdir. Zamanında müalicə edilə bilməzsə infarkt, iflic, iqtidarsızlıq (impotans), nizamsız ürək atışları kimi problemlərə gətirib çıxarar. Ayrıca qəzalara, iş verimsizliğine və ictimai problemlərə səbəb ola bilən gün içi həddindən artıq yuxu halına səbəb olur. Gündüz uykululuğun yol qəzalarına da gətirib çıxardığı edilən işlərlə göstərilmişdir.

Kimlərdə görüldüyü

Tibbən ciddi qəbul edilən yuxu apnesinin cəmiyyət içindəki məşhurluğu yüksəkdir. Yuxu apnesi hər nə qədər yetkinlərdə, kişilərdə, horlayanlarda, menopoza girmiş qadınlarda, yaşlılarda, və kilolularda daha tez görülməkdə isə də bu xəstəlik uşaqlarda, gənc qadınlarda və zəif insanlarda da təsbit edilir. Qısaca yuxu apnesi hər yaşda görülə bilən bir xəstəlikdir.

Qadınların ən az% 2ini və kişilərin% 4-ündə görülməkdədir. Bu rəqəmlər xəstəliyin ən az astma və şəkər xəstəliyi qədər məşhur olduğunu göstərməkdədir.

Uşaqlarda yuxu apnesi böyük bademciğe və genik ətinə bağlı olaraq müşahidə edilə bilər. Ayrıca; spirt və siqaret çəkənlərdə, səhv yuxu mövqesi, həddindən artıq kilolularda, alt çənəsi inkişaf geriliyi göstərənlərin, boyun yüksəkliyi qısa olanlarda, allergiya, anti histaminik, əzələ boşaldıcı və ya sakitləşdirici kimi dərman istifadə da yuxu apnesi görülmə riski yüksəkdir.

 Xəstəliyin simptomları 
Yuxu apnesi həyati səhiyyə problemlərə səbəb ola bilən ciddi bir xəstəlik olsa da yuxuapnesinin əlamətlərini xəstənin özünün farkedebilmesi olduqca çətindir. Xəstəümumiyyətlə yuxudakı normal olmayan vəziyyətlərdən, həyat yoldaşı və ya yaxınlarınınfarketmesiyle xəbərdar olur.
Nizamsız tənəffüs
Yuxu apnesinin ən əhəmiyyətli əlaməti gecə yuxusu zamanı ani tənəffüs dayanmalar, çox gurultulu horlamalar və daxili çekmelerdir. Bu tənəffüs nizamsızlıqları, çoxu adamda görülən yumşaq və yüngül pipilardan fərqlidir. Xoruldayan insanların çoxunda bu tip horlamalar daha çox arxa üstə uyğunlaşmaya əsnasında reallaşar. Yuxu apnesinin nəticəsi olaraq ortaya çıxan horlamalar isə hər cür mövqedə reallaşa bilər. Yuxu apnesi olan xəstə, əl qol hərəkətləri ilə narahat bir şəkildə yatmağa çalışır.
Yuxuda nəfəsin dayanması
Nizamsız tənəffüs bir çox insanda vəziyyətə bağlı olaraq yuxuya dalma, oyanma və ya yuxu görmə əsnasında görülə bilər. Digər bir tərəfdən yuxu apneli xəstələrdə tez-tez təkrarlanan uzun müddətli tənəffüs dayanmaları olmaqdadır. Bu tənəffüs dayanmalar yuxu apnesinin ən əhəmiyyətli əlamətlərindən biridir. Apneli xəstələrdə 10 saniyədən başlayaraq tənəffüs dayanmalar bir dəqiqədən çox vaxta qədər davam edə bilər. Yuxuları ərzində saatda 10-dan çox təkrarlayan, 10 saniyədən bir dəqiqəyə çatan nəfəs dayanmaları ilə boğulurcasına mübarizə edən kəslərdə yuxu və oksigen qeyri-kafiliyi ibarətdir. Bunların nəticəsi olaraq xəstələrdə böyük problemlərə rast gəlinir.
Gündüz həddindən artıq yuxu halı
Gecə yuxu keyfiyyətinin pozulması səbəbiylə gün ərzində özünü yorğun hiss edən xəstələrin kitab oxuyarkən ya da televiziya seyr edərkən uyuklamalar ola bilər. Bu xüsusilə vasitə istifadə xəstələr üçün əhəmiyyətlidir. Yuxu apne sindromu olan xəstələrin yol qəzası etmə riski normaldan 8 qat çoxdur. Bu da xəstələrdə inanılmaz dərəcə yorğunluğa səbəbindən konsentrə olamamaya səbəb olur.
Digər əlamətlər
Yuxu apnesi problemi yaşayan xəstələrdə; mədə yanması, qıçlarda qabarıqlıq, gecə ərzində sidiyə çıxma, yatarkən tərləmə və sinə təzyiqi kimi əlamətlər də görülə bilər.
Diaqnoz ve Mualice 

Yuxu apnesi əlamətlərini göstərən və bənzər şikayətlərə səbəb olan dəyişik yuxu pozuqluğu xəstəlikləri da vardır. Bu səbəblə yuxu apnesinin qəti diaqnozu və şiddətinin qiymətləndirilə bildikdə laboratoriyada edilən yuxu çalışması adı verilən inkişaf etmiş bir texnika ilə mümkündür. Yuxu laboratoriyalarında \”poligrafik tədqiq\” adı verilən araşdırmaların edilməsi lazımdır. Yuxu əsnasında bir çox xüsusiyyətin yazıldığı \”poligrafik tədqiq\”, beyin bölgələrinin fəaliyyətləri, yuxunun quruluşu və yuxu pozuqluqları haqqında sağlam və elmi məlumatlar verən müasir bir laboratoriya üsuludur.

Bu üsulla, tənəffüs hərəkətləri, yuxu əsnasında xəstənin oksigen miqdarı, ürək ritmi və EKQ qeydləri edilərək bunların bədən funksiyaları üzərindəki təsirləri araşdırılır.

Yuxu testlərindən sonra əldə edilən məlumatlar qiymətləndirilərək yuxu apnesinin var olub olmadığı varsa, şiddəti təyin nə cür bir müalicənin lazım olduğuna qərar verilir. Yuxu apnesi təsbit edilən xəstələrdə vaxt keçirmədən müalicəyə başlanması lazımdır.

Yuxu apnesinin diaqnozu qoyulan bəzi xəstələrin Qulaq-Burun-Boğaz mütəxəssisinin kontrolundan keçməsi mütəxəssislər tövsiyə edilir. Apne səbəbi anatomik bozukluklardan qaynaqlanırsa cərrahi üsullar, ağız içi protezler tətbiq. Yuxu apnesinin hələ dərmanla müalicəsi tapılmayıb.

Çox yuxu apnesi hadisələrinin müalicəsində, xəstənin yuxu sırasındakı solunumuna köməkçi olan cihazlar istifadə. Bu cihazlardan bəziləri bunlardır:

Xüsusilə tıxayıcı apne ən təsirli müalicəsi CPAP (Continious Positive Airway Pressure) (Davamlı Pozitif Hava Yolu təzyiqi) qurğusundan tətbiq olunmasıyla olur. Bu cihazın istifadə edilməsindəki məqsəd xəstəyə davamlı və sabit olaraq hava təzyiqi tətbiq yuxu əsnasında bağlanan üst hava yollarını açıq tutmaqdır. CPAP cihazı xəstənin burnuna yerləşdirilən ya da burun və ağızı tamamilə içinə alan, yumşaq silikon bir maska ​​və bunu cihaza birləşdirən Xortumdan ibarətdir. Yüngül və orta şiddətli hadisələrin müalicəsində istifadə bu cihazın müsbət təsiri bir neçə gün içində görülür.
Tıxayıcı yuxu apnesinin daha ağır olan hadisələrində həm nəfəs alma həm də nəfəs vermə vəziyyətlərinə görə xüsusi olaraq hava təzyiqini nizamlayan BIPAP® (Bi-level Positive Airway Pressure) və ya VPAP ™ (Variable Positive Airway Pressure) cihazları istifadə. Bu cihazlar mürəkkəb yuxu apnesinin yüngül hadisələrinin müalicəsində də müvəffəqiyyətli nəticələr verməkdədirlər.
Mürəkkəb və mərkəzi tipdəki yuxu apnesi müalicəsində, xüsusilə vəziyyəti ağır olan xəstələrdə, yuxu əsnasında nəfəs alış-verişi müxtəlif dəyişik üsullarla təşkil APAP (Automatic Positive Airway Pressure), xPAP ST (Spontaneous Time) və ya ASV (Adaptive servo-Ventilation) cihazları istifadə edilməkdədir.

Növləri

Yuxu apnesinin üç təməl növü vardır. Tıxayıcı tərzdə olan, mərkəzi yəni beyindəki tənəffüs mərkəzinə bağlı olan və bu ikisinin qarışığı. Araşdırmalara görə təxminən xəstələrin% 84\’ünde tıxayıcı yuxu apnesi,% 1-də mərkəzi yuxu apnesi və% 15\’inde mürəkkəb yuxu apnesi görünməkdədir.

Tıxayıcı yuxu apnesi (Obstructive Apnea)

Tıxayıcı tipdə yuxu apnesi boğazdakı əzələlərin havanın keçəcəyi sahəsi bağlayacaq şəkildə boşalması nəticəsində meydana gələr. Bu əzələlər yumşaq damağa, kiçik dilə, yutağa və dilə aiddir. Bu əzələlər boşaldığını nəfəs alma zamanı hava yolu daralar və bir müddət üçün tənəffüs durur. Bunun nəticəsində qandakı oksigen miqdarı azalır, beyin bu azalmanı hisslər və yuxu dərinliyini azaldaraq ya da adamı oyandıraraq hava yolunun təkrar açılmasını təmin etməyə çalışır. Yuxu dərinliyinin azalmasını taxıban bəzi kəslərdə bir iki qısa nəfəs alma ilə, bəzi kəslərdə isə şiddətli xoruldama və udqunma səsləri ilə tənəffüs yenidən başlayacaq. Bu dərəcədə yuxu apnesi olduğunda dərin yuxuya keçmək heç mümkün olmaz, adam bütün yuxusunu tənəffüs səyi içində keçirər və gündüz uyğunlaşmaya ehtiyacı duyar. Yuxu apnesi olan kəslər ümumiyyətlə yuxularının bölündüyünü fərqində deyil və yaxşı yatdıqlarını zənn edərlər.

Mərkəzi yuxu apnesi (Central Apnea)

Mərkəzi tipdə yuxu apnesi çox daha nadir görülər və beyinin tənəffüsü idarə edən əzələlərə doğru siqnallar göndərməməsi nəticəsində ortaya çıxar. Qanda karbondioksidin artması və oksigenin azalması nəticəsində kişi oyanar. Mərkəzi tipdə yuxu apnesi olan xəstələr oyanma dövrlərini tıxayıcı yuxu apnesi olan kəslərə görə daha çox xatırlayırlar.

Mürəkkəb yuxu apnesi (Complex-mixed Apnea)

Mürəkkəb yuxu apnesi olan xəstələrdə apne əvvəl tıxayıcı yuxu apnesi əlamətləri göstərir. Xəstə saatda təxminən 20 ilə 30 arası tıxanma yaşar. Tıxayıcı tipdəki apne müalicəsindən sonra xəstəlik mərkəzi yuxu apnesi əlamətlərini daha diqqətə çarpan olaraq göstərir. Bir başqa deyişlə, tıxayıcı tipdəki yuxu apnesinde tətbiq olunan tənəffüs yoluna təzyiqli hava verən müalicə üsulu CPAP (Continuous Positive Airway Pressure) mürəkkəb yuxu apnesini tam olaraq müalicə edə bilmir. CPAP cihazı ilə müalicələrinə başlanılan xəstələrdə tıxanmalar kəsilsə də yuxularında düzgün nəfəs ala bilməmə problemləri davam etməkdə bu səfər mərkəzi yuxu apnesinin əlamətlərini göstərməkdədirlər.Bu apne növü uzun illərdir müşahidə edilməkdə isə də son illərdə mütəxəssislər tərəfində ayrı bir növ olaraq təsnif edilmişdir.

Təsir və nəticələri
Yüksək təzyiq: Yuxu apnesi yüksək təzyiq üçün tək başına müstəqil bir risk faktorudur.
Gurultulu xoruldama: Üst tənəffüs yolunun ümumiyyətlə dil arxasındakı sahədə daralması nəticəsində, daralma ilə mütənasib olaraq xoruldama artar. Hər xoruldayan adamda yuxu apnesi yoxdur lakin xoruldama nizamsız, zaman zaman da tənəffüs çətinliyi ilə birlikdə olmaktaysa adamda apne olma ehtimalı vardır və mütəxəssis fikiri mütləq alınmalıdır.
Ürək böyüməsi və ürək atımında qanun pozuntuları: Xüsusilə irəli yaşlarda ürək ritmindeki qanun pozuntuları ani ürək dayanmalarına da yol açaraq, yuxuda ani ölümlərə səbəb olmaqdadır.
Tez-tez sidiyə çıxma
Yuxuda həddindən artıq tərləmə
Yuxusuzluq və narahat yuxu
Səhərlər yorğun qalxma, gün içində yorğunluq halı və mürgüləmə: Xəstələrdə yorğunluq bütün gün davam etməkdə, xəstələrin çoxu zaman fürsət tapdıqca yatmaqda ya da uyuklamaktadır. Irəli səviyyədə yuxu apnesi olan xəstələrin trafikdə qırmızı işıqda qısa davamlı uyukladıkları hesabat edilmişdir.
Həddindən artıq və sürətli kilo almaq: Yuxu apnesine bağlı olaraq geceboyu tam dinlenemeyen kəslərin gün içində Maddələr mübadilələrisi olduqca aşağı yavaşlatır. Bu da xəstələrin daha az enerji xərcləmələrinə və kilo almalarına səbəb olur. Yuxu apnesi olan xəstələr kilo verməkdə çox çətinlik çəkirlər.
Konsentrasiya çətinliyi: Gündüz yuxulu olma vəziyyətinin və konsentrasiya əskikliyinin trafik və iş qəzalarına da gətirib çıxardığı edilən işlərlə göstərilmişdir.
Depressiya və davranış pozuqluqları
Cinsi istəksizlik, çatışmazlıq, testosteron hormonunun azalması və buna bağlı olaraq sümük əriməsi
Sabah baş ağrısı və ağız quruluğu
mədə yanması
uşaqlarda hiperaktividə
İnsulin müqaviməti: Yuxu apnesi olan xəstələr diyabet inkişaf etdirməyə daha uyğundurlar.
İflic və infarkt nisbətləri bu xəstələrdə daha yüksəkdir. Uzun dövrdə bu xəstəlik, ürək böhranı, beyin və damar tıkanıkları nəticəsində iflic kimi ciddi problemlərə yol açmakdadır.
Ağciyər yüksək təzyiq: Bu xəstələrdə ağciyər damarlarında da yüksək təzyiq ola bilər.